Wat mij opvalt in Ruth 3 is dat Naomi initiatief neemt. Naomi begint over een huwelijksvoorstel voor haar schoondochter Ruth. Na het initiatief van Ruth om naar de akker te gaan, komt nu Naomi in actie. Zijn bij de verbitterde Naomi de ogen geopend door alle zegeningen? Ziet ze nu weer Gods goedheid i.p.v. het kwaad door God aangedaan? Van een in zichzelf gekeerde verbitterde vrouw, richt ze zich nu op en kijkt naar de toekomst. Niet alleen haar toekomst, maar ook die van haar schoondochter Ruth. Wat als ze overlijdt, hoe moet het dan verder met Ruth? Ze is vreemdeling, buitenlandse, Moabitisch, weduwe, onbeschermd… De verschillende vertalingen verwoorden het allemaal anders. Zou ik geen plaats van rust voor je zoeken, waar het je goed zal gaan? (Herziene Statenvertaling) / Mijn dochter, zal ik niet een thuis voor je zoeken waar het je goed zal gaan? (Nieuwe Bijbelvertaling) / Ik zou graag willen dat je een man had en kinderen. (Bijbel in Gewone Taal). Naomo denkt aan een thuis, rust, veiligheid bij een man, de zegen van kinderen, een plek waar het je goed zal gaan. Naomi komt in actie om haar eerdere wens aan Ruth en Orpa te vervullen : Moge de HEER er voor zorgen dat jullie geborgenheid vinden in het huis van een man. Naomi, als instrument in hand van de HEER, het kan verkeren…
Wat Naomi dan aan Ruth voorstelt… Ga lekker in bad, zorg dat je er mooi en aantrekkelijk uitziet en dat je lekker ruikt. Alsof ze naar een bruiloft gaat. Wrijf je in met olie : als teken dat de rouwperiode is afgesloten. Je weer beschikbaar bent voor een huwelijk. Geen Boer zoekt Vrouw, maar Vrouw zoekt Boer. Ruth moet zich aanbieden. Zoals een vrouw zich aanbiedt aan een man. En zoals gewoon in een cultuur waar de ouders het voor het zeggen hebben, Ruth stribbelt niet tegen “Ik zal doen wat u zegt”. Is Ruth ineens passief, onderdanig, die precies doet wat er van haar gevraagd wordt? De ideale schoondochter?
Of is Ruth meer een golddigger? Iiemand die voornamelijk in het geld van haar partner geïnteresseerd is en in de mogelijkheden die het haar biedt. Op zoek naar een suikeroom? Wel zin in een pleziertje? Dan is Boaz de ideale kandidaat : een stuk ouder, rijker en belangrijk/machtig. En Ruth was ook nog eens een Moabitische. En de vrouwen van Moab hadden op seksueel gebied niet zo’n goede reputatie in Israël… (Leviticus 25:1-2)
Hoe Naomi dan ook verder gaat… Ga naar hem toe, sla de deken aan zijn voeteneinde terug en ga daar liggen. Boaz zal je dan wel vertellen wat je moet doen… Wat vinden we van dit voorstel van Naomi?! Zeg je dat als ouders als je dochter op zoek is naar een man?
Ruth wordt door haar schoonmoeder naar Boaz toe gestuurd om hem te verleiden met haar te trouwen. Niet om rechtstreeks aan Boaz te vragen of hij Naomi en Ruth wil lossen. Die vraag is Ruths eigen initiatief. Onduidelijk is of Naomi echt uit is op een seksuele ontmoeting in de nacht, maar de seksuele omgang tussen Ruth en Boaz wordt op zijn minst gesuggereerd.
Hoe zal Ruth zich gevoeld hebben, wat zal ze gedacht hebben? Ongetwijfeld zal het een spannende en onzekere stap zijn geweest, die Ruth op verzoek van haar schoonmoeder zette. Deze gevoelens van onzekerheid, wachten, leven tussen hoop en vrees zijn herkenbaar in onze tijd, lijkt mij. Niet alleen onze boeren maken zich zorgen over de toekomst…
Naomi vertrouwt blijkbaar Boaz dat het goed komt. En Ruth vertrouwt Naomi en ze doet wat Naomi haar opdraagt. Maar wat zal Ruth gedacht hebben? A zeggen is 1, B doen is 2… Want het is nog wel steeds de Richterentijd. De tijd dat iedereen deed wat goed was in eigen oog. Een tijd zonder moreel kompas, als het aankomt op man-vrouw verhoudingen. De afschuwelijke verhalen waar het Richterenboek mee afsluit, spreken boekdelen. Er is geen enkele garantie op hoe dit zal gaan aflopen… Is het een vertrouwen op de HEER? De : Ik was, ben en zal er zijn? ‘k Stel mijn vertrouwen op de HEER mijn God, want in zijn hand ligt heel mijn levenslot. Of is ze al stiekem verliefd op Boaz?
Opvallend is dat de belangrijke Boaz aanwezig is op de dorsvloer, de stoffige werkvloer. Is hij als directeur niet bang voor vieze handen? Of is hij er als bewaker tegen dieven en dieren of vanwege het oogstfeest? Hoe dan ook, hij is er en eet, drinkt en wordt vrolijk, elementen die aan een feest doen denken. Dus eet je brood met vreugde, drink met een vrolijk hart je wijn. God ziet alles wat je doet allang met welbehagen aan. Draag altijd vrolijke kleren, kies een feestelijke geur. Geniet van het leven met de vrouw die je bemint. (Prediker 9:7-9)
Drie dingen hangen samen: eten en drinken, je goed kleden en lekker ruiken, en seksueel genot. De eerste twee worden nadrukkelijk genoemd in Ruth 3. Een aanwijzing dat het derde ook aanwezig is.
Als zijn hart vrolijk is…gaat Boaz slapen. Ruth komt en slaat Boaz’ deken aan het voeteneinde terug. Wat gebeurt daar precies op de dorsvloer tussen Boaz en Ruth? Is het een, weliswaar verhulde, seksscene, of een verhaal over twee buitengewoon reine mensen? De meningen lopen op dit punt uiteen tussen deze twee uitersten. In het Nederlands klinkt het misschien vrij onschuldig, maar in het Hebreeuws heeft ‘het kleed opslaan’ / “ontdekken” van zijn voeteneind absoluut een seksuele bijbetekenis, dat je naast iemand gaat liggen… En naast iemand liggen/rusten, kan seksuele gemeenschap betekenen. Wilt u me bij u nemen? Uw vleugels over mij spreiden? Dat kan je ook anders opvatten…
Het lijkt meer een overrompeling dan een huwelijksaanzoek, daar in het donkerste van de nacht op de dorsvloer. De woordkeus is dubbelzinnig, het woord voor ‘voet’ kan je ook anders vertalen. De handelingen roepen onherroepelijk bepaalde beelden op. Werkwoorden die in het Hebreeuws veelvuldig worden gebruikt om seksuele gemeenschap mee aan te duiden. Ik zeg niet dat het gebeurd, maar de schrijver had ook andere woorden kunnen gebruiken waardoor deze gedachten niet wakker worden geroepen…
Als Boaz wakker schrikt en ontdekt dat Ruth aan zijn voeten ligt dan reageert hij vrij bijzonder. Als er een bloedmooie vrouw, lekker ruikend, mooie kleren aan bij Boaz in bed kruipt dan zegt hij : Moge de HEER je zegenen… Zou dat ook jouw reactie zijn? In onze tijd liggen ze niet letterlijk aan onze voeten, maar verschijnen ze op onze beeldschermen, op onze mobieltjes, in de app. Of overrompelen ze je op je werk, bij het uitgaan, … En wat is dan jouw reactie?
Boaz is de oudere man, Ruth de jongere vrouw. Ruth noemt zich dienares, geen slavin, maar huwbare vrouw. Boaz belooft te doen wat Ruth van hem vraagt. Zoals Ruth deed wat Naomi van haar vroeg. Boaz zegent Ruth, is een zegenrijk persoon.
Boaz is sterk, bovennatuurlijk? Hij bezwijkt niet voor zijn gevoelens, de seksuele verleidingen. Boaz is ook eerlijk : er is nog iemand anders die kan helpen. Hij gaat niet voor eigen belang, niet in bed, niet in zaken doen. Boaz reageert positief op Ruth en maakt geen misbruik van haar kwetsbare positie. Boaz wil zijn plicht tegenover Naomi en de inzettingen van de HEER nakomen. Dat is zijn motivatie. Hij neemt zijn verantwoordelijkheid en doet het goede voor Ruth, Naomi, en Elimelech. Hij bewijst trouw aan de levenden en aan de doden. Boaz eerbiedigt de wetten, de gebruiken. Al proef je wel dat Boaz niets liever wil dan Ruth te lossen, met haar te trouwen.
Om te begrijpen wat er op de dorsvloer gebeurd, moeten we even in de helikopter stappen om het van een afstand te zien, in het grotere geheel. Hoewel schoonmoeder, doet Naomi wat ouders in de tijd voor hun dochter deden: het huwelijk van hun kind regelen. Zoals we lezen in de verhalen over de aartsvaders Abraham (Gen.24:3), Izak en Jakob (34:4).
En we moeten beseffen : Naomi heeft twee grote problemen. De mannelijke lijn van haar familie is weg en ze is ook nog eens genoodzaakt haar land te verkopen (4:3). Voor een echte oplossing is het niet voldoende dat Boaz enkel als losser optreedt. De grond zal dan weliswaar van Naomi gekocht worden en tegelijk in de familie blijven, maar daar heb je niet zoveel aan als je zelf het laatst overgebleven familielid bent. Er is meer nodig. Naomi heeft nakomelingen nodig. Ook vanwege het voortbestaan van de familienaam en geslachtslijn van Elimelech, zodat zijn naam niet zal verdwijnen. Maar voor alles : dat het Ruth goed zal gaan. Tenminste, dat zegt ze…
In die context lezen we over haar plan voor een huwelijksaanzoek om Ruth te laten trouwen met Boaz. En vandaar dat het zo bijzonder is dat Ruth daar in mee gaat. Het huwelijk dat zij aangaat is een huwelijk ten gunste van Naomi. Het kind dat zij baart, baart zij ten gunste van Naomi. Boaz erkent die grote trouw van Ruth in vers 11. Ze heeft niet voor zichzelf naar een goede (jongere) huwelijkspartner omgekeken. Maar wil zich inzetten voor het voortbestaan van het geslacht van Naomi.
En toch, je vraagt je af, die hele scene op de dorsvloer, waar is dat goed voor? Waarom niet gewoon overdag even op bezoek bij Boaz, maar in de nacht? Waarom je niet beroepen op de wetten van Mozes, over lossen? Vanwaar zoveel geheimzinnigheid? Waarom deze seksuele toespelingen? Waarom als Ruth het risico lopen om je goede naam te verspillen? Overkomen als zo’n foute vrouw uit Moab, die weer een Israëliet wil verleiden? Waarom het risico lopen dat Ruth overkomt als golddigger, misbruik wil maken van Boaz om hoger op te komen bij een vermogend man? Wat als Ruth iemand anders was tegengekomen? In het donker bij de verkeerde man het deken had opgelicht? Waarom het risico lopen dat Boaz het verkeerd opvat?
Beide vrouwen lijken een heel groot vertrouwen in de integriteit van Boaz te hebben.
Maar ondanks de seksuele lading die dit hoofdstuk heeft, gedraagt Boaz zich even deugdzaam als dat hij Ruth voor haar deugdzaamheid prijst (vers 11). Boaz noemt Ruth een bijzondere vrouw. Opvallend genoeg staat in de grondtekst hetzelfde woord als in 2:1 waar Boaz een belangrijk man wordt genoemd. Ruth en Boaz zijn uit hetzelfde hout gesneden…
Nog even tussendoor. Het verhaal kan een romantisch misverstand oproepen. Twee geliefden op een dorsvloer, in de hooiberg. Zoals iemand met een grote glimlach zei : ik zag dat vroeger helemaal voor me… Anderen lezen het juist met afschuw, omdat zij heel andere ervaringen hebben…
Maar over liefde lezen we niets : liefdesverklaringen komen niet voor. Sterker nog: Boaz duidt het gedrag van Ruth als trouw in de richting van Naomi (vers 10). Om die, en geen andere, reden ziet ze aan aantrekkelijkere, jongere mannen voorbij. En ook Boaz’ eigen motivatie lijkt trouw in de richting van Naomi te zijn. Als het hem om Ruth ging, dan zou hij wel eerder toegehapt hebben. Maar nu verwijst hij voorlopig door naar de andere losser. Dat laat zien dat Boaz en Ruth gedreven worden door trouw aan God en Naomi, meer dan door romantiek en erotiek.
Maar er is ook nog meer aan de hand als je verder teruggaat in de geschiedenis. In Genesis 19 lees je over de stamvader van Ruth. Moab is verwekt via een incestueuze relatie tussen Lot en zijn dochter, als de dochter van Lot haar vader dronken voert en seks met haar vader heeft. In Genesis 38 lees je over de stamvader van Boaz. Peres is verwekt via een incestueuze relatie tussen Thamar en haar schoonvader Juda, als Thamar zich als hoer verkleed en met haar schoonvader als hoerenloper seks heeft. Wat gebeurt er als een nakomeling van Moab en van Peres in deze erotische context elkaar ontmoeten? Ze doen het niet, geen wanhoopsdaad, maar ze hopen op God de HEER.
In beide gevallen, bij Lot en Juda, heeft de vrouw een kind nodig om economisch gezien te kunnen voortbestaan. Naomi suggereert dat dit ook voor Ruth geldt. Maar Ruth is niet op zoek naar een kind voor zichzelf. Boaz ook niet, want door te lossen zal een eventueel kind niet van hem, maar van Machlon zijn. Ruth is niet op zoek naar geluk voor zichzelf, hoewel Naomi het wel zo verpakt. Ruth is op zoek naar het beste voor Naomi. Dat betekent : een losser, waardoor de familiegrond weer in de familie komt én nakomelingen, zodat er een nieuwe generatie het land kan bewerken.
Ruth lijkt passief, onderdanig, spreekt maar heel weinig in dit hoofdstuk. Ruth vraagt alleen aan Boaz of hij zijn vleugels over haar wil uitspreiden. Dezelfde uitdrukking als in 2:12 waar Boaz Ruth prijst omdat ze haar toevlucht onder de vleugels van de HEER heeft gezocht. Zo komt Boaz in deze tekst naar voren als iemand die door God gebruikt wordt om Ruth die veiligheid (rust, vers 1) te bieden.
Prachtig eindigt het gedeelte: vol van hoop, wanneer Ruth met een handvol koren bij haar schoonmoeder aankomt. Boaz wil niet dat Ruth met lege handen bij Naomi aankomt. De lege handen van Naomi die ze benoemt in 1:21 worden gevuld. De HEER heeft, via Boaz, voorzien. Deze handvol koren vat de hoop samen die deze beide vrouwen mogen hebben. Soms mag je inderdaad uit een klein gebaar hoop putten.
Vertrouwen en wachten is een belangrijk thema in dit gedeelte. Van Ruth wordt gevraagd om Naomi en Boaz absoluut te vertrouwen. Anders is het onbegrijpelijk dat ze in de nacht naar de dorsvloer moet gaan. De nacht moet afgewacht worden, pas in de ochtend kan Boaz actie ondernemen. En als het zover is, maant Naomi Ruth om rustig te wachten. Maar het is een wachten in hoop. Boaz is losser, hij heeft beloofd de zaken van Ruth en Naomi te behartigen, en zal dat doen. Zo goed kent Naomi hem wel.
Gehoorzaamheid én initiatief. En toch blijven wachten. De houding van Boaz en Ruth is een voorbeeld van gehoorzaamheid. Het initiatief dat Ruth neemt in vers 9, laat zien hoe de mens in vrijheid reageert. Dat het niet maakbaar is, blijkt wel uit het open einde: wie wordt de losser? Dat ligt kennelijk niet de handen van Boaz en Ruth. Twee rechtvaardige mensen, die desondanks de toekomst niet in eigen handen hebben. Die is aan God, ook al is dat niet zomaar te zien.
Dan is het een Godsgeschenk als wij een/de Man kennen, Jezus de Christus, de Losser die niet rustte voordat de zaak geregeld was, alles was volbracht… Laten we het met elkaar maar zingen:
Stil mijn ziel wees stil,
en wees niet bang
voor de onzekerheid van morgen.
God omgeeft je steeds
Hij is er bij,
in je beproevingen en zorgen.
God U bent mijn God
en ik vertrouw op U
en zal niet wankelen
Vredevorst vernieuw een
vaste geest binnen in mij
die rust in U alleen
Floris den Oudsten v.d.m.
predikant Gereformeerde Kerk Enter
contactgegevens:
Rijssenseweg 11 7468 AA Enter
0547-381384
