N.a.v. het verhaal over Nathanaël willen we nadenken over meest fundamentele vraag van alle grote vragen in het leven: Waar moeten we zoeken naar antwoorden op de grote vragen in het leven? En waar niet? Waar zoek jij? Deel het even met je buren….
Waar zoek je, als je sceptisch bent, scepsis tegenkomt bij anderen, als je het niet altijd en in alles bij God zoekt… Want ook als christen heb je soms vragen, twijfels, scepsis bij het verhaal van God.
De ontmoeting tussen rabbi Jezus en de latere discipel Nathanaël staat aan begin van het Johannesevangelie, na zogenoemde ‘proloog’, het keerpunt in de geschiedenis van het denken. De filosofen toen dachten : aan de basis, het begin van het universum ligt een rationele en morele orde/systeem ten grondslag. Deze natuurlijk orde noemden ze ‘logos’, wij vertalen het als ‘woord. Goed leven, was leven volgens die orde, die logos/het woord.
Daarover lezen we in Johannes 1:1-4, zo dachten ze in die tijd en Johannes sluit daar bij aan. Maar dan vers 14, dat sloeg in als een bom, ook nu nog in een wereld waar velen leven zonder doel, met bestemming onbekend. Er is een doel in ons leven, iets waar we voor gemaakt zijn, we zijn onderdeel van een groter plan. De wereld is geen toeval, het leven geen toevallig proces van evolutie, er is een plan/bedoeling. De betekenis van het leven vind je niet in een principe of structuur maar bij een persoon die op aarde heeft geleefd. Dat is revolutionair : goed leven is niet goed nadenken, daarmee dus niet weggelegd voor gewone mensen. Als het christelijk geloof waar is, dan is het goede leven te vinden in een persoon met wie je een relatie kan aangaan, is het goede leven binnen handbereik voor iedereen die Jezus beter wil leren kennen. Een relatie aangaan, liefde, is niet alleen voor denkers, maar kan iedereen overkomen die er voor open staat. Laten we, samen in de naam van Jezus, samen bidden en samen zoeken naar het plan van onze Heer. We zingen ‘Samen in de naam van Jezus’
In Jezus’ tijd waren er nog geen universiteiten, je sloot je als student aan bij een leraar/rabbi. Het is dus een alledaags tafereel als rabbi Jezus zoals andere rabbi’s met leerlingen/studenten in contact is. We lezen Johannes 1: 44-52.
Nathanaël heeft 3 problemen : hij is een tikje verwaand, verkeerd in geestelijke nood en gaat/wil te snel.
1) Nathanaël is een tikje verwaand, als hij vol minachting sneert : kan uit Nazareth iets goeds komen? Nazareth, daar keek iedereen op neer… Nathanaël denkt vanuit een systeem : Nazareth is fout, punt. Nathanaël is een echt mens : neerkijken op anderen, ook als anderen op jou neerkijken. Want Nathanaël kwam zelf uit Galilea, dat was minder dan Jeruzalem, maar in Galilea had je nog Nazareth… NOS-mensen, niet-ons-soort-mensen, zien er anders uit, zijn anders, minder…Het is een menselijke behoefte dat anderen ons zien als normaal/goed/oké. Om dat beeld te verstevigen, schilderen we anderen af als minder/slechter/niet oké.
Voor Nathanaël was het duidelijk : iemand uit Nazareth die antwoorden geeft? Laat me niet lachen. Veel mensen kijken vandaag zó naar christendom, zóals Nathanaël naar Nazareth keek. Het christendom komt nog steeds uit Nazareth : niets voor mij, onzin, heb er genoeg over gehoord, iets goeds?
Maar deze manier van reageren/afwijzen levert je 2 problemen op:
1) Het is altijd dodelijk : het vernietigt alle creativiteit en probleemoplossend vermogen.
Als je jouw sleutel kwijt bent, waar zoek je dan het eerst? Waar ze kunnen zijn, maar als ze daar niet zijn? Dan moet je verder gaan zoeken, daar waar ze niet kunnen zijn en daar vind je ze vaak. Niets is dodelijker dan op voorhand bepaalde dingen van de hand wijzen, niet openstaan voor iets nieuws…
2) Maar er is een dieper probleem : je snijdt levensader door die waarschijnlijk veel van jouw eigen kernwaarden gevoed heeft.
Het christendom is de oorsprong/bron/wortel van één van de grondbeginselen van een vredige samenleving. Je vijand liefhebben i.p.v. doden. Elk mens is naar Gods beeld geschapen, en daarmee gelijkwaardig. Armen/ziekenzorg.
Zonder christendom waren de mensenrechten nooit zo algemeen aanvaard in onze cultuur. Naastenliefde, barmhartigheid, was/is (!) waanzin in een wereld waar de recht van sterkste overheerst, winner takes it all. Toen kwam het christendom : elk mensenleven is evenveel waard, het gaat over de allesovertreffende liefde, ook voor vijanden…
Maar dat kan je toch ook geloven zonder de Bijbel?! Is dat zo?
Bijbelboek Genesis beschrijft hoe de cultuur eruit zag voor God met zijn lichtstraal in de duisternis scheen:
– het eerstgeboorterecht : de oudste zoon erfde alles, andere kinderen kregen dus niets.
Maar God kiest telkens de jongste zoon uit, niet die de wereld verwachtte.
Abel boven Kain, Izak boven Ismael, Jakob boven Esau, David boven 7 oudere broers.
– vrouw met veel kinderen was een zegen, vrouw zonder kinderen was een schande.
Maar God kiest telkens vrouwen uit zonder kinderen voor zijn plan en opent hun schoot.
Sara, Rebekka, Hanna, Elisabeth
Altijd werkte God door mannen en jongens, vrouwen en meisjes die niemand zag staan. Jezus en christendom werden niet populair vanwege het opleuken van wereld, maar van het beter maken. Dat gebeurt/de op totaal andere manier, botst met alle andere culturen en religies, met onze regels en gevoel. Het christendom is anders dan al het andere, revolutionair, al hebben we er iets gewoons van gemaakt… Als je wel een goed mens wil zijn, naastenliefde/zorgen, wat voortkomt uit de Jezusbeweging, waarom Jezus niet? Als je wel de vruchten/goede werken wil, waarom niet de stam/het christendom, de wortel/het begin/Jezus? Jezus die het leven verklaart, betekenis en doel geeft, een groots plan met je leven heeft. Want je loopt een risico : als je de bron negeert, dan kan het water vertroebeld raken. Als de waterstroom blokkeert, kan het droog worden…
Wees niet als Nathanaël, pas op voor je vooroordelen, voor minachting en afwijzing van het onbekende/nieuwe…
2) Nathanaël verkeerd in geestelijke nood/crisis : hij kreeg geen goede antwoorden op zijn levensvragen.
Eerst is het : Nazareth, kan daar iets goed van komen??? En niet veel later : u bent de zoon van God, koning van Israël!!! Zodra Jezus wat betrouwbaar bewijs geeft over de vijgenboom, kiest Nathanaël heel snel voor Jezus, te snel? Het probleem van Nathanaël hebben velen om hem heen. De Joden werden onderdrukt door de Romeinen en ze hadden geen idee wat God aan het doen was. Ze hadden een gezamenlijke identiteitscrisis : wat was hun toekomst, waren ze nog steeds Gods volk of niet meer? Had God hen in de steek gelaten?
Herkenbaar? Als velen God loslaten, zijn huisgezin de rug toekeren, zijn kinderen belachelijk maken?
De vragen van Nathanaël kregen geen goede antwoorden, daarom gaat hij toch maar mee naar Jezus uit Nazareth, hoe onwaarschijnlijk het ook klinkt.
Veel mensen zijn op zoek naar antwoorden op levensvragen, naar zin/doel… Dichter Auden, als kind christelijk opgevoed, maar had als ‘weldenkende volwassene’ geloof en God losgelaten. Maar tijdens WO II werd hij weer gelovig, ging hij weer naar kerk, en dat bleef ook toen de oorlog over was… Oorzaak? De nazi’s deden niet eens hun best alsof ze geloofden in rechtvaardigheid en vrijheid voor iedereen. Het licht ging uit : je vijanden liefhebben als jezelf is een gebod dat alleen paste bij verwijfde zwakkelingen…aldus de nazi’s. Het was openlijke ontkenning van het liberalisme, alles waar Auden als weldenkend mens voor stond. Het nazisme bloeide niet op in één of ander barbaars land, achterlijke cultuur, maar in één van de meest ontwikkelde landen van Europa, de bakermat van cultuur. In die wereld kon Auden niet geloven dat hij nog langer er vanuit kon gaan dat de waarden van het liberalisme vanzelfsprekend waren voor ieder weldenkend mens.
Maar als je overtuigd bent : hoogopgeleide nazi’s hebben het mis en hoogopgeleide Engelsen hebben gelijk, wat is het dat onze waarde juist en goed maakt en die van de ander onjuist en fout?
Het leven is te spannend, te veranderlijk, te ingewikkeld om maar je eigen beloften en waarden te houden, met als gevolg dat je die beloften en waarden elke keer als het jou uitkomt kan verbreken. Of we dienen een goede God die het beste met ons voorheeft, ons vol-maakt met geloof, hoop en liefde, of een monster, soms een wolf in schaapskleren, die alles er aan doet om ons het kwade te laten doen. Als je niet het eigendom van Christus bent, als Hij niet je houvast is, dan ben je speelbal van satan…
Voor Auden had het christelijk geloof afgedaan, dat kwam uit Nazareth. Maar toen de nazi’s aan de macht kwamen, ontdekte hij iets. Hij geloofde in mensenrechten, in vrijheid, in de rede, het liberalisme, maar waarom? Het principe in de natuur is dat de sterken de zwakken opeet, zo is het systeem. Als het dus natuurlijk/normaal is dat sterken de zwakken opeten, als wij hier alleen maar op aarde zijn gekomen door het natuurlijke/ongeleide proces van evolutie, waarom denken we er dan ineens heel anders over als sterke landen zwakke landen beginnen op te eten? Waarom zeggen we dan dat het fout is? Op grond waarvan doen we dat? Op grond waarvan is het fout als het ene volk het andere volk wil uitroeien? Het is toch natuurlijk? Waarom is IS/Al Qaida, die ander, het kwaad, en waarom is VS/Europa, het westen, wij goed/beter? Op grond waarvan is het goed/fout dat Europa haar poorten sluit en vluchtelingen laat verzuipen en creperen? Als er geen God is, dan zijn mijn opvattingen van wat goed/fout is gewoon mijn persoonlijke mening. Hoe kunnen we dan afkeuren wat anderen doen, zeggen of denken? Weten wij het altijd beter?
Auden realiseerde zich dat hij niet het recht had om tegen anderen te zeggen dat zijn gevoelens en gedachten overtuigender waren dan die van de ander, tenzij er een God was… Waarden die we koesteren zijn illusies/zeepbel, tenzij er een God is. Auden was er van overtuigd dat ze geen illusies waren, dat genocide, vreemdelingenhaat echt fout is. En hij trok de onvermijdelijke conclusie dat er een God moest zijn. Net als Nathanaël had Auden last van omgeving die christendom belachelijk vonden, geen serieuze optie. Maar zijn onbeantwoorde vragen zorgden er voor dat hij opnieuw naar Jezus ging kijken, zoals Nathanaël toch mee ging met Filippus, naar die man uit Nazareth. Bij beiden had hetzelfde effect : dichterbij komen, doet zien en geloven, daarom : kom en zie! Relatie!
Je kan nooit bepalen of iets goed of fout is, als je niet weet wat het doel er van is. Hoe kan je weten of horloge goed of slecht is? Pas als je weet wat de bedoeling ervan is. Probeer met een horloge een spijker in de muur te slaan en het gaat kapot. Maar is het dan een slecht horloge? Nee, daar was het niet voor gemaakt, was niet bedoeling ervan. Bedoeling is om de tijd te tonen.
Zo ook bij mensheid : hoe kan je zeggen of iemand een goed of slecht mens is, goed of fout doet, als je niet weet waar de mens voor gemaakt is, wat de bedoeling van de mens is?
Probleem : als je gelooft dat er geen God is, de mensen zonder bedoeling bestaan, dan mag je nooit meer over goed of kwaad spreken. Als je niet gelooft dat we ergens voor gemaakt/bedoeld zijn en je zegt toch : zij leven niet op de goede manier, dan ben je niet eerlijk, niet consequent. Waarom zou jouw mening belangrijker zijn dan de mening van een ander weldenkend mens?
Ik kan niet bewijzen dat God bestaat, dat het christelijke geloof waar is. Ik kan wel laten zien dat er goede redenen zijn om in Jezus te geloven, er een verhaal is dat helpt. Als je net als Nathanaël zoekt naar betere antwoorden op de grote vragen dan je nu krijgt, denk dan eens goed na over Jezus uit Nazareth, over zijn wereld-veranderende opvattingen. Er is geen goede reden om dat niet te doen. Want wat eerst als onzin werd gezien, is nu voor ons normaal.
3) Nathanaël wil te snel : Jezus daagt Nathanaël uit harder/langer na te denken.
Begrijp je wie ik werkelijk ben? Jij gelooft om die reden, omdat ik wist van jou onder die vijgenboom. Ik zal je de waarheid vertellen, vanaf nu klimmen engelen van beneden naar boven. Jezus verwijst naar Jakob bij Bethel, engelen als tekenen van Gods aanwezigheid in een donkere situatie. Duister, omdat de mensen zich van God hebben afgekeerd en elkaar kapot maken, minder vinden. Daardoor is er als het ware een betonnen plaat tussen hemel en aarde gekomen, tussen ideaal en werkelijkheid. Maar dan die droom die geen bedrog is: op één of andere manier is er verbinding tussen hemel en aarde, Jezus beweert het ongelofelijke, dat Hij die weg is, de brug tussen hemel en aarde. Dan valt er licht van de hemel op de aarde, dringt Gods liefde als een lichtstraal door in onze duisternis, is er weer licht!
Nathanaël, jij denkt misschien dat ik op een paard spring om de Romeinen te verjagen, maar ik ga je iets laten zien dat veel groter is. Want als ik de Romeinen zou verjagen, zou er niets veranderen aan toestand waarin de mensen verkeren. Het kwaad en de dood zouden niet worden overwonnen, wereld niet vernieuwd. Ik heb een gat geslagen in de betonnen plaat tussen hemel en aarde, het licht breekt door, er is contact met God. Doe je eigen vooroordelen weg, kom net als Nathanaël kijken, over hem praten met anderen. Bijvoorbeeld als binnenkort de belijdeniscatechisatie start. Wees bereid om jouw prioriteiten en kijk op de wereld te laten veranderen. Wees bereid om uit je systeem te stappen, je comfortzone te verlaten, het saaie leven van je regeltjes of gevoel volgen. En om een relatie aan te gaan, open te staan voor het nieuwe, het onbekende. Jezus die roept : spring maar achterop, ik weet wel de weg…
Wat je ook verwacht en hoopt, waar je ook van droomt, je zult iets ontdekken wat veel groter is dan Nazareth. Niet in jezelf, in je eigen vooroordelen zoals Nathanaël, maar bij Jezus die jouw toekomst opent, vind je alles!
De hele dienst inclusief preek en extra voorbeelden is te beluisteren via de website.
Zondagmorgen 14 januari ontmoet Jezus een insider en outsider. We denken na over de vraag : wat is er mis met wereld zoals die nu is? We lezen uit Johannes 3, daar ontmoet Jezus een moreel hoogstaande insider, een politiek en religieus leider van de gevestigde orde. En we lezen uit Johannes 4, daar ontmoet Jezus een in sociaal, moreel en religieus opzicht buitenbeentje, toevallig ook nog eens een vrouw.
predikant Gereformeerde Kerk Enter
