Als hele schokkende dingen in de media verschijnen, dan heeft bijna iedereen zijn/haar oordeel klaar. Dat liegt er vaak niet om! Soms is het niet eens echt schokkend, maar vooral heel vervreemdend. Dan rijst de vraag : Hoe bekijk/lees je het? Geef je de ander werkelijk een kans? En, mag God zoals Hij werkelijk is, met jou zijn, met zijn wijsheid? Geef je God werkelijk een kans?
Na de dood van vader Jakob blijken de broers hardleers, heel angstig, blijven ze hangen in vroeger: Jozef haat ons, wil zich wreken, kwaad voor kwaad vergelden. Ze gaan van zichzelf uit: we hebben ze een beetje leren kennen…Aan slot van verhaal van Jozef, kunnen we de balans opmaken…
In de preek benoem ik uitgebreid doorbroken patronen, nieuwe patronen en niet doorbroken patronen. Hieronder een korte opsomming.
Doorbroken patronen:
– Seksuele uitspattingen van broers (Ruben&Bilha, Juda&Thamar) en verdere familie
– Het haten (bij dromen Jozef) en moorden van broers (Simeon&Levi bij Dina&Sichem)
– Harteloosheid broers (Juda bij Tamar, verkoop Jozef)
– Liegen, bedriegen, kwaadspreken (Jozef als tiener)
– Verzwijgen van de waarheid, maskers op, bij vader en vrouwen/zussen
– Negeren van betekenis dromen, uiteindelijk negeren van God
– Benjamin wordt niet opgeofferd, Jozef eerder wel
– Passiviteit : wel honger, niet om eten gaan
– Negatief over God denken en spreken: straf, dood, slaven
– Niet met elkaar kunnen spreken
– Jakob die zich weigerde te laten troosten en bleef rouwen
– Vervelende Jozef die later betrouwbaar, verantwoordelijk en gelovig is
– In vrede sterven i.p.v. verbitterd/ontroostbaar
– Menselijke dromen/gedachten worden opengebroken door Gods dromen en gedachten.
– God zet geen ‘.’ maar een ‘,’
Nieuwe patronen:
– In vrede verder gaan als je leugenvrij leeft
– Jozef vergeldt geen kwaad voor goed, maar goed voor kwaad
– Jozef wreekt zich niet, terwijl broers hem eerder wel wilden doden.
– Iets waar je vroeger om werd gehaat, je onuitstaanbaar mee hebt gemaakt, kan later tot zegen zijn voor jezelf en voor de ander die je eerst haatte.
– Niet alleen Ruben, zoals bij verkoop Jozef, maar iedereen verscheurt kleren als Benjamin dreigt slaaf te worden.
– Karakters kunnen veranderen
– Anderen worden gezegend vanwege jou
– Na alles volgt verzoening: dichtbij elkaar komen, praten
– Iedereen rouwt om Jakob, waar eerst Juda weinig verdriet had om vrouw en Jakob alleen om Jozef
– HEER was met Jozef
– Mensen vergeten je, maar God niet
– Iedereen moet kiezen als je kinderen krijgt: naamgeving
– Geen tolk nodig om te communiceren, direct communicatie
– Anderen zien in jou Gods Geest
– God kent uiteindelijk geen nachtmerries als Hij erbij mag zijn
– Wie niet waagt, wie niet wint: niet zomaar opgeven, risico’s lopen zoals Jakob Benjamin meegeeft.
– Zonder liegen en bedriegen zegent Jakob jongste/zwakste meer dan oudste/sterkste
Niet doorbroken patronen:
– Vreemdelingenhaat (die Hebreeër, Exodus)
– God en overvloed, als je zijn gerechtigheid maar zoekt
– God die trouw is, vol genade is, vol gein zit
– God leidt alles, eind goed, al goed
Jozef neemt geen wraak, maar herhaalt woorden van vergeving, verzoening : bizar! Verantwoordelijkheid nemen voor het effect van foutgedrag en de consequenties daarvan, zelfs als het allemaal echt de verantwoordelijkheid van de ander is. Weigeren dat het foutgedrag het effect heeft wat het logischerwijs zou hebben. Jozef ontneemt zijn broers hun verantwoordelijkheid voor zijn verkoop naar en tijd in Egypte. Het is God. Jozef wil geen wraak nemen, niet doden, niet tot slaaf maken, maar vraagt dichterbij te komen, laat ze leven. Dat is niet logisch, maar Jozef weigert te laten gebeuren wat logischerwijs op dit foutgedrag zou volgen: wraak!
Berouw is geen voorwaarde.
Jozef gaat dieper: hadden broers werkelijk door wat ze hadden gedaan? Hadden ze echt berouw? Gingen ze naar Egypte om Jozef op te zoeken, het goed te maken, of gingen ze naar Egypte uit hongersnood? We lezen dat ze doodsbang zijn voor Jozef als Jakob is gestorven. Bang voor hun toekomst, hun leven. Wat als Jozef gaat doen met ons, zoals wij hebben gedaan met hem? Maar ondanks alles, vraagt Jozef niet om berouw. Niet bij zijn bekendmaking, nu ook niet als Jakob is overleden. Berouw is voor Jozef geen noodzakelijke voorwaarde voor vergeving, Jozef vergeeft los van omstandigheden, na jaren waarin hij heel veel geleerd heeft van God, met vallen en opstaan. Jozef wist dat hij het effect van hun foutgedrag van hun moest dragen: een groot deel van zijn leven alleen in Egypte, deel daarvan als slaaf, in de gevangenis. Net zoals die vader uit Lukas 15 wist dat zijn vermogen werd verkwist door die jongste zoon, hij wist dat hij thuiskwam om te eten, niet uit berouw, maar hij hem toch vergeeft en leven geeft. Bij vergeving worden geen voorwaarden gesteld… Niet: voor wat, hoort wat. Je krijgt vergeving om niets, omdat alles al is volbracht. Jezus’ dood was de voorwaarde voor God om u, jou en mij te vergeven. Berouw komt later, wordt ook dieper en intenser als je de verzoening gaat begrijpen. Voordat ik iets deed, was alles al oké: beloofd bij doop, uitgebeeld in Avondmaal: overvloed van genade. Genade, mercy (niet krijgen, wat je wel verdiend hebt, straf) grace (wel krijgen, wat je niet verdiend hebt, leven) Genade is geinig : doet je verwonderd glimlachen.
De ander vergeven
Een christen kan dus ook vergeven zonder dat ander berouw toont. Je kan het dan loslaten, aan God overlaten, het leven leven zoals God het bedoeld heeft. Maar pas op: vergeving is een proces, heeft tijd nodig. Alles en iedereen vergeven is heel christelijk, maar kan niet afgedwongen worden. Daardoor is er teveel kapot gemaakt, daarvoor is er teveel gebeurd: nu moet je maar vergeven…. We zijn mensen met tekorten en gebreken. Jozef moest een lange weg gaan, voordat hij werkelijk zijn broers kon vergeven, verzoening mogelijk was. Maar de vraag blijft : verlang je er naar? Dat het weer goed komt met je ouders, kinderen, broer, zus, vriend van vroeger, buren?! Of hebben we ons te gemakkelijk neergelegd bij het niet vergeven, zijn we er aan gewend? Stappen we er veels te snel over heen wat er allemaal gebeurd? Voelen we ons er stiekem prettig bij? Dan is dit verhaal voor ons een appèl, spiegel.
Gods leiding en onze eigen verantwoordelijkheid
Misschien dat we eerder nog konden denken dat Jozef zijn broers hard aanpakte, toen hij ze testte, met die beker, met Benjamin, ze in vrede te laten gaan naar hun vader zonder Benjamin. Maar hier zeker niet! Zij deden bewust kwaad, maar God deed anders met het oog op Jakobs familie. Dat betekent niet dat God bedacht wat broers moesten doen, zodat ze niet anders konden. Broers, maar ook wij, zijn verantwoordelijk voor ons leven, de keuzes, we zijn geen robotten. Maar de leiding van God waar Jozef over heeft, is illustrerend hoe God negatief menselijke intenties en gedrag kan veranderen in iets met positief effect. Het gevolg na Jozefs dromen is niet Gods schuld, maar God is niet uitgeschakeld als mensen anders kiezen. Herkennen we misschien wel als God redt uit onmogelijkheden. Dat als je na jaren nog eens terugkijkt, je alleen maar kan concluderen dat God het was… Jozef stelt het heel zwart-wit: door iets kwaads hem aangedaan, deed God iets goeds voor anderen. Dat hoeven wij niet op anderen te projecteren, maar kunnen we voor ons zelf misschien wel herkennen.
Tot zover Jozef, nu de meerdere Jozef : overtreffende trap is Jezus, met universele betekenis. Jozef kon alleen toen, voor zijn familie in Kanaän van betekenis, Jezus wil altijd, voor iedereen op de hele wereld van betekenis zijn… Het slechtste van de mens, de zoon van God kruisigen, werd omgedraaid tot wereldreddende actie. Dat betekent niet dat we maar wat aan kunnen rommelen, God doet het niet altijd, maar God kan het zo doen en we leven toe naar de nieuwe hemel en de nieuwe aarde waar God zal zijn alles en in allen.
Jezus, de meerdere Jozef, die ons het ultieme voorbeeld heeft gegeven door zijn vijanden te vergeven. Hij heeft ons de opdracht gegeven en zijn Geest ons gegeven, meer dan slechts een voorbeeld. Ook nu nog wil Hij u de kracht, de moed, de wil geven om in situaties van haat en nijd, onverschilligheid, verzoening tot stand te brengen. Ook nu nog wil Hij u het lef, de hoop, het geloof en de liefde geven om open te staan voor de mogelijkheid dat mensen veranderen. Voor Jozef was het geheim dat de HEER met hem was. In het Nieuwe Testament is veel gezegd over wat in het leven van Jozef en zijn familie misging. En ook hoe het goed zal komen. We lazen een gedeelte uit Filippenzen 2. Met deze woorden van Jozef, van Jezus, gaan we op weg, de weg van schijnbare onmogelijkheden, daarom bidden we zingend ‘Heer wijs mij uw weg’!
De hele preek en hele dienst is na te beluisteren via de website.
Floris den Oudsten v.d.m.
predikant Gereformeerde Kerk Enter
